Willem-Alexander is tien jaar onze vorst. Op en rond Koningsdag zal her en der in zijn koninkrijk ongetwijfeld een frietje of snack worden verschalkt met oranje mayo. Ter gelegenheid van Koningsdag duikt Frituurwereld wat dieper in de wereld van de koninklijke snacks.
door Ubel Zuiderveld
De redactie van Frituurwereld vroeg zich af: hoe koninklijk is de frituur? Daarom: koninklijke frituurfeiten op Koningsdag.
1. Koninklijke aardappel
De oorsprong van minimaal twee kernproducten uit de frituur is min of meer koninklijk. Ten eerste de kroket. Die komt uit de Franse keuken. Eeuwen geleden publiceerde een adellijke kok, werkzaam in de keuken van één van Frankrijks honderden kasteeltjes, het recept al.
Oude frietrecepten, of althans aardappelgerechten die erop lijken, hebben een soortgelijke Franse en adellijke oorsprong. Nu waren de Fransen in den beginne niet bijster gesteld op aardappelen. Dit verandert als het Franse volk honger lijdt, eind achttiende eeuw, vlak voor de Franse Revolutie.
De Franse apotheker Antoine August Parmentier laat in Parijs aardappelen verbouwen op een stukje koninklijke grond. Om de nieuwsgierigheid op te wekken bij de Parijzenaars, laat hij het aardappelveld bewaken door soldaten. Zo komt de aardappel in trek. Rond de Franse Revolutie verkopen straatventers bij Pont Neuf reeds gefrituurde aardappelstukken.
2. Koninklijke frietaardappel
Sinds het kroningsjaar van Willem-Alexander, wordt in aardappelland Nederland elk jaar een Koninklijke Aardappel gekozen. Het is een traditie die is ingesteld tijdens een bezoek dat de koning en koningin Máxima in 2013 brachten aan aardappelhoofdstad Emmeloord.
Jaarlijks rond de oogsttijd in het najaar, biedt een ander aardappelhuis een Koninklijke Aardappel aan bij het koninklijk huis. Nee, Willem-Alexander en Máxima gaan hiervoor niet jaarlijks op bezoek in Emmeloord: de burgemeester van de gemeente Noordoostpolder neemt hun honneurs waar.
Vorig najaar is de Nirvana van aardappelhuis Agrico gebombardeerd tot Koninklijke Aardappel van het jaar. De Nirvana is een echte frietaardappel. Hij heeft een hoog zogenaamd onderwatergewicht en dus veel droge stof en is volgens Agrico uitstekend gewapend tegen aardappelziekten. De volgende aanbieding van de Koninklijke Aardappel is dit najaar.
Actueel nieuws over koninklijke piepers: aardappelveredelaar HZPC in Joure mag zich sinds kort Koninklijke HZPC noemen. Ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan verwierf het bedrijf eerder dit jaar zijn koninklijke status.
3. De koninklijke kroket
Dungelmann, anno 1861, is al lang Hofleverancier. De kroketten van deze Haagse slagerij zijn fameus rond paleis Noordeinde en wijde omstreken. Toen hij nog geen koning was, liet Willem-Alexander zich in een interview eens ontvallen dat ze hem midden in de nacht mogen wakker maken voor een Dungelmann.
We mogen hierbij aannemen dat onze koning heeft gesproken van een “croquette” en niet gewoontjes van een “kroket”. Ook zal Willem-Alexander in officiële documenten vast en zeker niet “croquet” schrijven als hij “kroket” bedoelt. Croquet is namelijk een balspel met houten slaghamers waarmee je ballen door poortje in het gras moet slaan.
4. Nog een koninklijke kroket
De Willempie, de gehaktstaaf die lijkt op een korte dikke frikandel, is voor zover wij weten niet vernoemd naar onze vorst. Hij stamt uit de tijd toen die nog slechts kroonprins was. Wel heeft koning Willem-Alexander zijn eigen snack. Vakplatform Food Inspiration gaat begin 2013 op zoek naar een Oranjesnack om Willem-Alexanders benoeming tot koning luister bij te zetten.
Nick Twaalfhoven uit Arnhem komt met een Oranjekroket: een krokant oranje jasje, gevuld met Argentijnse steak-ragout, die goed te combineren is met Hollandaisesaus. Het is een innige en eetbare verstrengeling van de koning en zijn koningin.
5. Koninginnesnacks
Ver voordat Màxima met Willem-Alexander trouwde en jaren later onze koningin werd, ontwikkelde een snackbarhouder in Den Bosch al een naar haar vernoemde snack. Het was een grote speklap, gepaneerd in oranje paneermeel en voorzien van een Argentijnse kruiding. Korte tijd later kwam een Achterhoekse cafetaria-ondernemer met een Màxima-kroket van liefst 150 gram. Producent Van Oers in Boxtel vernoemde eveneens een snack naar onze koningin uit Argentinië.
Overigens kan onze vorst op zijn gemak kennisnemen van het wel en wee van de Willempie, de Máxima en andere al dan niet koninklijke frituursnacks. Bekend is namelijk dat Willem-Alexander voor zijn koninklijke bibliotheek met naslagwerken voor zijn vijftigste verjaardag het Nationaal Snack Handboek cadeau kreeg.
6. Koninklijk bezoek
Nog vorig jaar zei de Duitse bondspresident tijdens een bezoek van Willem-Alexander en Màxima aan zijn land, dat Nederlandse friet en frikandellen onmisbaar zijn voor Duitsers. Volgens kookmagazine Delicous maakt paleiskok Willem-Pieter van Dreumel met enige regelmaat kroketten voor de vorsten.
Zelf zullen de majesteiten zelden of nooit friet afhalen bij Wassenaar Snacks of andere beroemde snackadresjes rond Paleis Ten Bosch in Den Haag. Hoewel de majesteiten met hun kinderen wel ooit in de rij stonden bij ijssalon Luciano in Wassenaar, laten ze friet halen vast en zeker over aan medewerkers.
Wel is een snackbarbezoek van Màxima bekend. In haar hoedanigheid als ambassadeur van microkredieten voor bedrijven, was ze in april 2012 te gast bij snackbar De Smulpaap in Vlissingen.
7. Ondertussen bij onze zuiderburen…
Prins Laurent is een beetje het zwarte schaap van de Belgische koninklijke familie. Gretig snoept hij bij tijd en wijle van het nationale gerecht, de frieten. Als klap op de vuurpijl, ondertekende prins Laurent enkele jaren geleden in het Atomium in Brussel een charter van brancheclub Navefri om friet als erfgoed erkend te krijgen. Maar het is zeker niet de enige koninklijke frietviering bij onze zuiderburen. Prins Laurent onthulde anderhalf jaar geleden ook het beeld De Frieteter op de markt van Brugge.
De Belgische frietcultuur is mede dankzij deze koninklijke signatuur in alle belangrijke gewesten van de federale staat nu erkend. Het wachten is op een plekje op de Unesco-lijst: daar wordt al enige tijd op ambtelijk niveau aan gewerkt. Het mag geen verwondering wekken dat Navefri Laurent de hoogste onderscheiding gaf voor zijn frietverdiensten. Sinds 2017 is de prins groot-officier in de Nationale Orde van de Gulden Puntzak.
8. Koninklijke friet?
De eerder genoemde slagerij Dungelmann is dus Hofleverancier en hiermee zijn de kroketten in zekere zin “koninklijk”. Maar bestaat er al koninklijke friet? Voor zover wij weten niet. Het predicat kun je aanvragen als jouw bedrijf een eeuw jong wordt. Geen van de grote frietfabrikanten bestaat al honderd jaar.
Ook het aantal Nederlandse frituurspeciaalzaken dat zover teruggaat, is uitermate beperkt. Reitz in Maastricht bestond in 1909 een eeuw, maar is desondanks niet koninklijk. Zijn ze vergeten het koninklijke predicaat aan te vragen? Voor zover onze kennis reikt, heeft Reitz in 2034 een nieuwe kans. Ook bij 125-jarige jubilea wordt de eretitel namelijk toegekend.
Enfin, Nederland heeft wel enkele frietkramen, onder meer in Breda en Roermond, die wortels hebben in de dertiger jaren van de vorige eeuw. Koninklijke frituur ofwel koninklijke friet: het is een kwestie van nog een jaartje of tien, twaalf geduld…
