Hij leende zich voor het bakken van naar schatting 30 miljard porties friet in ons land. Bintje, ooit de aardappel des vaderlands en van oudsher de frietpieper bij uitstek, krijgt opnieuw een flinke knauw.
Als gevolg van een overeenkomst met de aardappelsector, nemen de grote supermarktconcerns definitief afscheid van het ras. Maar ook de Agria, de opvolger van het Bintje, zit in de hoek waar de klappen vallen.
door Ubel Zuiderveld, horecaschrijver
Een bericht in de pers luidde enkele dagen geleden: “Het Bintje verdwijnt uit het supermarktschap. Zeven supermarktketens gaan volledig over op biologische robuuste aardappelrassen. Daarvoor tekenen 31 ketenpartijen, van retailers tot telers een convenant.”
“De overeenkomst tussen de verschillende partijen betekent dat het klassieke Bintje, de Frieslander of de Agria biologisch niet meer geteeld worden. De zeven supermarkten gaan aardappelen aanbieden die duurzamer zijn en beter bestand tegen de aardappelziekte.”
11 dingen over Bintje:
1. Standbeeld en rijmpje
Voor een frietpieper is het een unicum: in 1999 kreeg het Friese dorp Suameer een heus Bintje-standbeeld. Het is een werk van kunstenaar Anne Woudwijk, gemaakt in opdracht van de gemeente Tytsjerksteradeel. Het is niet alleen een ode aan schoolmeester en Bintje’s geestelijk vader Kornelis Lieuwes de Vries, maar ook aan de Inca’s, de oorspronkelijke aardappelkwekers van Zuid-Amerika. Bintje heeft niet alleen een eigen standbeeld, maar figureert ook in de literatuur. Bintje komt voor in de nodige gedichten. Van onbekende herkomst is het rijmpje: “Bintje, kindje vrindje, ons land bemint je, het friet je en geniet je”.
2. Bintje al 75 jaar onder druk
In 1905 werd Bintje ontwikkeld door de Friese aardappelkweker annex schoolmeester Kornelis Lieuwes de Vries (1854-1929). Bintje is een kruising tussen de rassen Munstersen en Fransen. Schoolmeester De Vries vernoemde zijn aardappel naar een leerlinge die hij ooit in zijn klas had, Bintje Jansma (1888-1976).
Bintje was lang bekend onder enkele andere namen, zoals Rijkmaker, maar kreeg twintig jaar na haar geboorte haar oorspronkelijke naam terug. Daarna was zij al snel omstreden, omdat menigeen in de aardappelbusiness Bintje niet geschikt vond voor export. In 1949 bestond daarom al het zogenaamde Bintjesfonds. Doel: een vervanger zoeken voor Bintje.
Vanaf 1960 kreeg Bintje desondanks vleugels als frietaardappel. Naast zelfbakkers, die via vakbladen Bintje als frietpieper prezen, speelde de industrialisatie van de sector een rol: de opkomende frietindustrie omarmt Bintje.
3. Hoog zetmeelgehalte
Bintjes worden gepoot in het voorjaar, in of rond april. De vroegste oogst begint in juli, maar doorgaans komen in augustus de meeste Bintjes van het land. Het is daarom een zogenaamde ‘middelvroege’ aardappel. Bintje bevat een ideaal zetmeelgehalte voor friet: ze heeft een relatief hoog zogenaamd ‘droge stof gehalte’ en dus niet teveel water. Het maakt dat zij over goede bakeigenschappen beschikt. Echter: je kunt Bintje niet extreem lang bewaren. Het zetmeel zet zich om in suikers: Bintjes bakken daarom na verloop van tijd (te) bruin. Een maand of vier opslag, ongeveer tot januari, is zo’n beetje de maximale bewaartijd.
4. Bintje is een beetje moe
Omdat Bintje zeker niet de grootste aardappel is, kiezen fastfoodketens (die willen lange frieten) vaak voor nieuwe rassen, frietpiepers die niet alleen groter maar ook ‘rechthoekiger’ zijn. “Er zitten veel hoekjes en rare modellen bij Bintjes. Hierdoor heb je veel verlies bij het schrappen en in de verwerking,” zei aardappelhandelaar John van der Kroon al eens tegen Frituurwereld. “Bintje is wel een aardappel die een beetje moe is.”
5. Bintje krijgt naam als gifpieper
De laatste dertig jaar geleden kleeft het woord “gifpieper” aan Bintje. In 1992 kwam Milieudefensie namelijk in het geweer tegen aardappelen waarvoor veel bestrijdingsmiddelen nodig zijn. De organisatie is de geestelijk vader van het woord “gifpieper”. Hoewel de term van toepassing was op meer rassen, zoals de Bildtstar, werd door de jaren heen vooral Bintje in één adem door genoemd als gifpieper.
Gifpieper, het is een term die in de loop van de tijd steeds weer de kop opsteekt, maar waarop volgens kenners best wat valt af te dingen.
6. In memoriam voor koningsaardappel
De overeenkomst met supermarkten die deze week is gesloten, brengt het levenseinde van Bintje zeker dichterbij. Immers: supermarkten verkopen simpelweg het leeuwendeel van al het eten in ons land. Beslissingen die zij samen met telers en leveranciers nemen, hebben dus een enorme impact.
Dagblad De Telegraaf heeft Bintje al definitief dood verklaard en begraven. De krant wijdde er deze week zelfs een ‘in memoriam’ aan: “Het bintje heeft zijn zwanenzang gezongen. De koningsaardappel dreigt zijn plek in de winkelschappen te verliezen. Daarmee valt het doek voor deze ovale knapperd.”
7. Bintje’s aandeel neemt al lang af
Lang was Bintje de meest verkochte aardappel. Nadat Milieudefensie Bintje in de ban deed, nam het aandeel snel af. Tussen 1990 en eind 1993 daalde het marktaandeel rap: het ging van 80 naar 50 procent. Sindsdien loopt het areaal (aantal hectares teeltgrond) van Bintje steeds verder terug.
Enkele jaren geleden was het nog zo’n tien procent. In ons land is het nu niet eens één procent meer van de totale aardappelteelt, bij onze zuiderburen nog hooguit 5 tot 8 procent. De Agria nam goeddeels de positie van Bintje over, maar valt nu dus ook versneld van zijn voetstuk.
8. Bintje is een hardnekkige Fries
Bintje is al vaker dood en begraven verklaard, maar de hardnekkige Friezin steekt altijd weer haar kop op. Hoewel veel ambachtelijke frietspeciaalzaken kozen voor de Agria, zijn er nog altijd frietbakkers die zweren bij Bintje. “Agria’s moet ik niet, die zijn te droog. Wij werken nog gewoon met binten,” zei een zelfbakker nog enkele jaren geleden.
Nog vorig jaar verkondigde een aardappelorganisatie dat Bintje “helemaal terug is van weggeweest”. Aardappelspecialist Kees Nefs verklaarde in 2020 nog: “Qua smaak is Bintje de topper, kruimig en minder droog dan andere rassen. Ook de bakeigenschappen zijn prima.”
9. Bintje heeft drie Michelinsterren
Vooral in Zuid-Nederland en België was Bintje de laatste jaren nog veelgevraagd door zelfbakkers van friet. Maar niet alleen ambachtelijke frituristen van naam en faam verkiezen Bintje. De Vlaamse topchef Peter Goossens (sinds 2005 drie Michelinsterren) verbouwt sinds jaar en dag eigenhandig Bintjes bij zijn restauranthoeve Hof van Cleve in Kruisem. Goossens had lang biefstuk met friet van zelf verbouwde Bintjes op zijn kaart.
10. Romain Cools voorspelt Bintje’s einde
Ruim twee jaar geleden voorspelt Romain Cools, de grote baas van de Belgische aardappelclub Belgapom, het naderende einde van Bintje. Cools zegt in de vakmedia: “Het zou volgend jaar weleens over en uit kunnen zijn met Bintje. Hij is te klein voor de lange friet die overal ter wereld gevraagd wordt en bovendien ziektegevoelig. Ik denk dat Bintje voor de wereldwijde export plaats zal moeten maken voor nieuwe rassen.” Wel gelooft Romain dat er lokaal plek blijft voor Bintje als een soort van streekproduct en specialiteit.
11. Bintje dupe van “schertsvertoningen”
Er is sinds jaar en dag een heuse fansite voor Bintje, www.bintje.info. “De enige echte Bintje-site met de waarheid over een Koningsaardappel waarover zo veel onwaarheden de ronde doen,” schrijven de initiatiefnemers, een club die ijvert voor de Bintjesbelangen.
Bintje.info stelt verder: “Glasheldere feiten vertellen het verhaal. Los van partij- en privé belangen. Kei van een aardappel. Schone pieper. Goed voor milieu. Goed voor consument. Goed voor boer. Bintje.info rekent af met schijnprincipes, schertsvertoningen, misplaatste milieuargumenten en achterhaalde aannames.”
